Hoa bạch chỉ được biết đến là một loài hoa màu trắng nở thành chùm lớn nhìn rất đẹp, ngoài ra bạch chỉ còn là lòi cây được dùng nhiều trong các bài thuốc đông y.
Bạch chỉ ( Angelica dahurica) là một loài thực vật thuộc họ Hoa tán (Apiaceae) phân bố nhiều ở Đông Siberi, đông bắc Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản. Tên khoa học Angelica dahurica Benth. et Hook và Angelica anomala Lallem. Bạch chỉ (Radix Angelicae) là rễ phơi hay sấy khô của cây bạch chỉ (Angelica dahurica Benth. et Hook) hoặc của cây xuyên bạch chỉ (Angelica anomala Lallem).
hoa bạch chỉ
Đặc điểm của cây bạch chỉ:
[box type=”info” align=”alignleft” ]Cây bạch chỉ (Angelica dahurica) còn gọi là hàng châu bạch chỉ, là một cây sống lâu năm, cao 1-1,5m, đường kính thân có thể tới 2-3cm. Thân rỗng, mặt ngoài màu tím hồng, phía dưới thân nhẵn, không có lông, nhưng phía trên gần cụm hoa thì có lông ngắn. Lá phía dưới to, có cuống dài, phiến lá 2-3 lần xẻ lông chim, thùy hình trứng hay hình trứng dài, dài 2-6cm, rộng 1-3cm, mép có răng cưa. Lá phía trên nhỏ hơn, toàn bộ cuống lá phát triển thành bẹ bao ôm lấy thân, hai mặt đều không có lông, nhưng trên đường gân của mặt trên có lông ngắn. Cụm hoa hình tán kép mọc ở kẽ lá hay đầu cành. Cuống tán dài 4-8cm, cuống tán nhỏ dài 1cm, hoa màu trắng, quả dài chừng 6mm, rộng 5-6mm.[/box]
Cây này cho vị hàng châu bạch chỉ hay hương bạch chỉ.
Cây xuyên bạch chỉ (Angelica anomala) cũng là một cây sống lâu năm, cao hơn cây bạch chỉ 2-3cm. Ðường kính thân nhỏ hơn, chỉ chừng 1cm. Lá mọc so le cũng 3 lần xẻ lông chim, thùy có cuống dài chừng 3cm. Những đặc điểm khác tương tự loài trên.
Nói tóm lại cây bạch chỉ hàng châu thường thấp hơn 1-1,5m, thân to hơn (2-3cm). Phiến của thùy hẹp lại thành cuống, còn xuyên bạch chỉ có thùy mang cuống rõ rệt.
Phân bố của cây bạch chỉ:
Bạch chỉ đã được di thực vào nước ta có kết quả, cây mọc tốt cả ở đồng bằng và những vùng núi cao mát. Nhưng giống thì chỉ mới để được ở miền núi cao, lạnh.
Tại Tam Ðảo, cây được trồng vào tháng 1-2, tháng 4-5 năm sau ra hoa, nhưng có những cây trồng vào tháng 7-8 năm trước thì tháng 4-5 năm sau cũng ra hoa một lúc với cây trồng tháng 1-2.
Vào mùa thu, khi lá úa vàng, đào lấy rễ, cắt bỏ thân và rễ con, rửa sạch đất sao đáo. Có nơi cho vào vại có vôi, đậy kín một tuần rồi mới lấy ra phơi khô; Có nơi đem phơi ngay, nếu trời mưa thì sấy trong lò, sau đó cạo bỏ vỏ mỏng ngoài.
Cách trồng hoa bạch chỉ:
Bạch chỉ trồng bằng hạt. Hạt giống Bạch chỉ phải được nhân giống ở Sapa, Tam Đảo hoặc nơi có khí hậu tương tự và phải lấy từ cây 2 tuổi. Ở đồng bằng, cây bạch chỉ cũng ra hoa kết quả, nhưng hạt Bạch chỉ ở đồng bằng không dùng được. Nó sẽ cho cây Bạch chỉ thoái hoá, sớm lên ngồng ra hoa, bộ rễ bị gỗ hoá không dùng làm thuốc được.
Ở miền núi cao, trồng để lấy giống vào tháng 2-3 hoặc tháng 5-6 năm sau sẽ thu được hạt giống. Ở đồng bằng gieo trồng vào tháng 7-8, bứng trồng vào tháng 10-11 và thu hoạch củ vào tháng 4-5 năm sau. Hạt Bạch chỉ gieo trong thời gian từ 15 đến 20 ngày mới mọc. Để đỡ công chăm sóc, tưới tắm người ta thường ủ trước khi gieo: Ngâm hạt trong nước ấm 40oC (1 sôi, 3 lạnh). Sau 1 giờ vớt ra trộn thật đều với cát khô. Đựng vào một cái rổ có lót vải ở dưới và cũng đậy vải ở trên. Tưới nước vào cho ướt sũng cả cát lẫn vải. Để vào một cái quang nhỏ, treo vào gác bếp và tưới nước hàng ngày. Khoảng 10-15 ngày sau, khi hạt đã bắt đầu nứt nanh thì bỏ ra trộn với tro khô rồi đem ra vườn gieo. Gieo xong phủ kín bằng rơm hoặc rạ. Khoảng vài ba ngày lại mở một lần ở góc luống. Đến khi cây đã mọc 2 lá mầm khá nhiều thì bốc rạ đi. Tưới độ 4,5 hôm thì cây sẽ ra lá thật.
Trồng cây bạch chỉ
Khi cây đã ra khoảng 3-4 lá thật, chiều cao cây độ 10cm thì có thể bứng trồng. Dùng rầm để đào từng mảng cây con, rồi dùng tay tách ra từng cây, rũ đất, bó lại 100 cây làm 1 bó rồi đem trồng. Chú ý không làm đứt đầu rễ. Nếu bộ rễ bị đứt, các loại hoóc-môn sinh trưởng ở đầu rễ sẽ phát tán, kích thích ra nhiều rễ con làm cho củ Bahj chỉ không còn là củ một (giống như củ cà rốt) nữa, mà sẽ có rất nhiều rễ con, hạ thấp chất lượng dược liệu. Mật độ trồng: cây cách cây 20cm, hàng cách hàng 30cm, trồng so le nhau để sau này cây khép tán kín luống.
Khi lên luống dở dang, bón phân chuồng ở lưng chừng luống rồi tiếp tục lên luống cho hoàn chỉnh. Dùng rầm trồng cây con để tạo điều kiện cho rễ ăn thẳng xuống không bị cong queo. Trồng xong nén chặt gốc và tưới ẩm ngay. Từ đó cứ 3-5 ngày, tuỳ theo trời mưa hay không mưa, lại tưới một lần. Việc tưới cây thưa dần đến khi cây giao tán. Nếu trời hạn có thể bơm nước vào ngập rãnh luống rồi té nước lên mặt luống, xong lại tháo nước ngay. Ở thời kỳ cây còn nhỏ có thể tưới nước phân đạm pha loãng.
[box type=”success” align=”alignleft” ]- Khả năng di thực: Bạch chỉ đã được di thực vào nước ta có kết quả, cây mọc tốt, cả ở đồng bằng và những vùng núi cao mát. Nhưng mới chỉ để giống được ở những vùng núi cao lạnh.
– Khả năng phát triển vùng chuyên canh: Có khả năng phát triển trồng ở các vùng chuyên canh.[/box]
Thu hái, chế biến cây bạch chỉ
[box type=”note” align=”aligncenter” ]Thu hoạch vào mùa thu, khi thấy một số lá gốc úa vàng, đào thử thấy củ to, chắc là có thể thu hoạch được. Dùng dao chặt toàn cây để lại 10cm thân. Dùng cuốc để cuốc vầng to, tránh làm sây sát vỏ và gãy rễ. Không lấy rễ ở cây đã ra hoa kết hạt. Rũ sạch đất, đem đi rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ con, xông diêm sinh 24 giờ, rồi phơi hay sấy khô; có nơi cho vào vại có vôi, đậy kín một tuần rồi mới lấy ra phơi sấy khô. Chú ý là tinh dầu Bạch chỉ ở rễ tiết ra dễ làm rộp da tay nên khi rửa cần đeo găng tay cao su hoặc rửa dưới vòi nước chảy, nơi mặt nước lớn (ao, hồ…).[/box]
Công dụng và liều dùng của cây bạch chỉ trong y học:
Chỉ mới thấy dùng trong phạm vi Ðông y. Ðông y coi bạch chỉ là những vị thuốc có vị cay, tính ôn, vào 3 kinh phế, vị và đại tràng. Có tác dụng phát biểu khứ phong, thẩm thấp, hoạt huyết bài nùng sinh cơ, giảm đau, giúp thần kinh hưng phấn, làm cho huyết trong toàn thân vận chuyển mau chóng, làm thuốc thư gân, ra mồ hôi; Chữa nhức đầu, răng đau, các bệnh về đầu, mặt, xích bạch đới, thông kinh nguyệt. Dùng ngoài, có thể chữa sưng vú, tràng nhạc, ghẻ lở, đỡ đau hút mủ.
Thường bạch chỉ được dùng làm thuốc giảm đau, chữa nhức đầu, cảm mạo, hoa mắt, đau răng; Còn dùng làm thuốc cầm máu, đại tiện ra máu, chảy máu cam.
Ngày dùng 5-10g dưới dạng thuốc sắc hay thuốc bột chia làm nhiều lần uống, mỗi lần uống 1-2g.
hoa bạch chỉ chữa bệnh
Ðơn thuốc có bạch chỉ dùng trong nhân dân
Trẻ em nóng sốt:
Nấu nước bạch chỉ, tắm thật nhanh ở nơi kín gió.
Chữa chứng hôi miệng:
Bạch chỉ 30g, xuyên khung 30g. Hai vị tán nhỏ, dùng mật viên bằng hạt ngô. Hàng ngày ngậm thuốc này, mỗi ngày ngậm chừng 2-3 viên.
Nhân dân ta còn dùng một vị thuốc với tên nam bạch chỉ, thực ra đó là rễ của cây mát rừng – Millettia pulchra Kurz, thuộc họ Cánh bướm (Papilionaceae). Dùng sắc cùng một số vị thuốc khác chữa đau bụng, tiêu chảy.
Trong một số sách thuốc cũ của Trung Quốc, người ta giới thiệu bạch chỉ là rễ Angelica glabra Makino hay Angelica formosana Boiss, họ Hoa tán; nhưng những tài liệu mới nhất thường thống nhất các tên đã giới thiệu ở trên.
Từ khóa tìm kiếm nhiều nhất
- hình ảnh cây bạch hồng nam và cây xích hồng nữ
- hình ảnh cây bạch chỉ
- hình ảnh hoa xích thược
- hoa bạch chỉ
- tim hieu hoa bach chi
- Truyền thuyết về cây bạch chỉ
